Cechy gwary krakowskiej
1. fonetyka międzywyrazowa udźwięczniająca, np. juz musiała być słoma na podłodze, dziź na jutro = już musiała być słoma na podłodze, dziś na jutro,
2. mazurzenie, np. zacyniło sie, snurki, kłoszycek, cy dziołcha cy chłopok, = zaczyniło się, sznurki, koszyczek, czy dziołcha [dziewczyna] czy chłopak; czasem sz > s > ś, np. przyśli = przyszli,
3. rozwój samogłosek ścieśnionych (pochylonych):
4. silne uproszczenia grup spółgłoskowych, m.in. trz > cz, strz > szcz, drz > dż, czeba było, pode dżwiami, dżewnego, bożego dżewka = trzeba było, pod drzwiami, drzewnego, bozego drzewka,
5. uproszeczenie grupy spółgłoskowej chł- > ch (zanik -ł-): chopok, chopy = chłopak, chłopy,
6. rozwój samogłosek nosowych:
7. przejście wygłosowego -ch → -k(na zachodzie), np. płytkik, chodzili w takik, w jakik dołak, w tyk formach, we wiaderkak na nosidłak = płytkich, chodzili w takich, w jakich dołach, w tych formach, we wiaderkach na nosidłach,
8. labializacja:
Do typowych cech dla gwar krakowskich należy również brak r w przedrostku roz-.
Inne cechy zarejestrowane w gwarach krakowskich:
- zastąpienie -'a, -'o przez -'e (występowanie form bez przegłosu): kłoszy sie niesło = koszy się niosło,
- szeroka wymowa grupy eN, np: alegancko = elegancko,
- występowanie twardego l w grupie li (cecha charakterystyczna dla gwar mazowieckich, występująca również w gwarach z okolic Tarnowa, Sandomierza i w gwarze lasowskiej) : nazbiraly w lesie = nazbierali w lesie,
- uproszczenia grup spółgłoskowych, np. stążki = wstążki,
- uproszczenia na skutek zaniku ł: do kościoa = do kościoła,
- przejście dzi > d ( depalatalizacja głoski dź): idymy = idziemy,
- występowanie przyimka bez zamiast przez: bez całe dwa dni = przez całe dwa dni,
- występowanie w D. lp rzeczowników r. m. końcówki -a zamiast -u: do lasa = do lasu,
- występowanie w D. lm. rzeczowników r. ż. końcówki -ów ( wyrównania końcówek w formach fleksyjnych): weszło siedem brytfannów = weszło siedem brytfann,
- zachowanie dawnego czas. wielokrotnego krzykać: krzykali = pokrzykiwali,
- występowanie liczby mnogiej w odniesieniu do starszych ( pluralis maiestaticus): babka tyle czasu byli [...] mieli, Garlińsko nieboszczka do samy śmierci chodzili = babka dlugi czas była [...] miała, Garlińska nieboszczka do samej śmierci chodziła,
Cechy opisane powyżej realizowane są nieregularnie i z różnym stopniem intensywności. Większość z nich zanika pod wpływem języka literackiego (stąd też niewielka liczba przykładów). Nadal jednak zachowało się na południu Polski mnóstwo tzw. krakowskich regionalizmów.
Słownictwo odnotowane w tekstach zawiera wiele wyrazów charakterystycznych dla gwar małpolskich. Jest to słownictwo dotyczace takich kręgów tematycznych jak:
Wykorzystano materiały z witryny internetowej
Gwary Polskie Przewodnik multimedialny pod redakcją Haliny Karaś
http://www.gwarypolskie.uw.edu.pl
z opracowania: Izabeli Stąpor