Słowniczek wyrażeń ludowych wraz z podaniem właściwego ich znaczenia,

 jakie w różnych okolicach powiatu były używane

B

babieniec =  przedsionek w kościele (powsz.)

babka = kowadełko do klepania kosy (okolice Babie, Chrza­nowa, Mirowa)

bacyć (baczyć) = pamiętać (powsz.)

bajać = plotki pleść (powsz.)

bajcyć = rozmawiać, gwarzyć (okolice Gromca, Jankowie).

bajcarz = plotkarz, bajczarz (okolice Alwerni, Chrzanowa, Trzebini dość powsz.).

bąk, bąki = dzieci nieślubne (powszechne).

bez = przez (powsz.)

bober == bób (okolica Chrzanowa)

bondzionka = kaftan kobiecy wierzchni,   czerwony   (okolica Chrzanowa)

brzym = modrzew (okolica Balina)

bystry, np. dzień bystry = jasny, pogodny (Płaza)

C

cejco = to i owo (okolice Regulic)

chudoba =  bydło (okolica Regulic)

chyża == chata (dość powsz.)

ciapać, np. wóz ciapie = wóz trzęsie (okolica Chrzanowa)

ciepać, ciepnąć =  rzucać,   rzucić (okolice Chrzanowa)

cioska =  siekiera, topór (okolice Alwerni, Mirowa)

ciuma = niezdara, stara dziewka (okolice Mirowa, Okleśny)

ciumak = niedojda, stary parobek (tamże)

cnie mi sie = przykrzy mi się (okolice wschodniej części po­wiatu)

czepka = mąka z ziemniaków zgniłych i ususzonych (okolica Chrzanowa)

D

deska = kładka na potoku lub rzece (powsz.)

do igramentu = zupełnie, np.  wymłóciliśmy  zboże (okolice Chrzanowa)

dudy = płuca bydlęce (okolica Chrzanowa)

durny = dumny, np.  stodoła durna == pełna zboża, bogataw zboże (Płaza)

dymnik = otwór w strzesze (powsz.)

dziamka = woda gorąca, zatrzepana mąką pszeniczną lub ży­tnią (okolica Chrzanowa)

F

fułka = mąka pszeniczną lub żytnia, zalana gorącą wodą i za­gotowana (okolice Chrzanowa)

G

gadzina = drób (okolice  wschodniej części  powiatu

gały = kluski z mąki utartej z ziemniaków zgniłych i ususzonych (okolica Chrzanowa)

gnojnica = wóz do wożenia gnoju (powsz.)

gonicha = nierządnica (okolice Alwerni,   Mirowa, Pogorzyc)

goryle = kluski z mąki utartej z ziemniaków zgniłych i ususzonych (okolica Chrzanowa)

górnica = płótnianka, wierzchni ubiór maski z białego płótna(dość powsz.)

 gromka = mąka z ziemniaków zgniłych i ususzonych (okolica Chrzanowa

H

haćki = haftki do zapinania (okolica Alwerni)

hasz = mieszanina popiołu fabrycznego z popiołem drzew do budowy domu (okolica Trzebini)

J

jagnusek = medalik u różańca (okolice Babie, Mirowa, Okleśnej)

juzyna = podwieczorek (powsz.)

K

kajpus = twaróg (okolica Chrzanowa)

kalenica = szczyt dachu, strzechy słomianej (powsz.)

kapica = rzemienne sprzęgło u cepów (okolica Mirowa)

kapka = kropla, odrobina, np. bez kapki mleka (Regulice)

kapuzdrak = długi płaszcz (okolica Żarek)

kasanka = koszula z barwnym nadołkiem u małych dziew­cząt (okolice południowe, nadwiślańskie powiatu)

kluski ciepane = kluski kładzione (okolica Chrzanowa)

kluski frygane = pierogi (okolica Chrzanowa)

knap = tkacz (powsz.)

kobylica = konik do strugania narzędzi gospodarskich (oko­lice Alwerni, Jankowie, Kwaczały, Mętkowa)

korcipka = czeremcha (dość powsz.)

kozidła = kołyska na biegunach (powsz.)

krzasło = krzesło (powsz.)

krzepić sie = być zdrowym, krzepkim (okolica Regulic)

L

lassa = bramka lub wrota plecione (okolice Balina, Psar)

leska, liska = leszczyna (powsz.)

Ł

łajcuch = łańcuch (powsz.)

M

macherzyna = pęcherz, woreczek na tytuń (okolice Chrza­nowa, Trzebini)

mentol = medalik (powsz.)

mentoperz = nietoperz (okolice Babie, Lipowca,  Żarek)

młoducha = młoda mężatka (okolice Gromca, Jankowie)

N

nadołek = dolna część koszuli kobiecej, zrobiona z płótna zgrzebnego (powsz.)

naraić = postręczyć, poradzić (okolica Regulic)

natereus = notaryusz (powsz.)

nawiedzić = spotkać (okolice Chrzanowa)

nawiedzić sie = potłuc się, np. niejeden sie nawiedzi = po­tłucze się (okolica Chrzanowa)

niesama = kobieta w poważnym stanie (okolice Chrzanowa, Pogorzyc, Trzebini)

nika, nikaj = nigdzie (okolice  Regulic)

O

^uobchudny = mizerny, źle wyglądający (okolica Regulic)

^uocipka = mała wiązeczka siana lub słomy (powsz.)

^uogun = krowa (okolica Regulic)

^uokońcyna = koniczyna (dość powsz.)

^uontarz = ołtarz (okolice Alwerni, Chrzanowa)

"oskrobiny = łupiny z ziemniaków

P

paluszki = kluski z makiem (powsz.)

parzybroda = kapusta w główkach ugotowana w mleku, ja­dana na gorąco (okolica Chrzanowa)

paskudować = źle czynić (powsz.); np. dzieci paskudują = zja­dają coś bez pozwolenia; parobek paskuduje = zaczepia dziewczęta; zuodziej paskuduje = kradnie

pedzieć = powiedzieć (powsz.)

piecki, pieczki == suszone owoce, jak gruszki i jabłka (okolica Gromca)

po ćmoku = pociemku (okolica Chrzanowa)

podkalec = spódnica dolna pod suknią (Chrzanów)

poświadomemu = po znajomości (okolica Regulic)

poscyca, puoscyca = pluskwa (Chrzanów)

przeliwac = handlarz bydła (okolice Alwerni, Regulic)

przeskocka = dziewczyna, mająca nieślubne dziecko (okolice Chrzanowa)

przewodziny = przeprowadzenie panny młodej do domu męża(powsz.)

przez = bez (powsz.)

przeźroczysty, np. stodoła przeźroczysta = pusta, próżna (Płaza)

przyodziewa = ubiór (powsz.)

R

radośniki = chrzciny (okolice Libiąża, Trzebini, Żarek)

rak = smarkacz, chłopak (powsz.).

rańtuch, rajńtuch = prześcieradło,  chusta  do  okrywania się (powsz.)

raźno = szybko (powsz.).

rypać = iść prędko, np. rypajze moli = idź prędko! (Libiąż)

rypnąć = uderzyć (okolice Luszowic)

S

sajnok = krzywonogi, krzywonóg (Alwernia)

siara = mleko dojone po ocieleniu krowy (powsz.)

siestrzeniec = środkowa belka u powały (powsz.)

siutaś = tasiemka (Chrzanów)

skubanka = zacierka (okolica Regulic)

skwirceć = płakać (okolica Regulic)

stryjna = stryjenka (powsz.)

stryk = stryj (powsz.)

sufragan = przezwisko dokuczliwe, używane powszechnie przez przekupki w Chrzanowie i Trzebini

suzoł = parobczak poprzebierany w ostatni dzień zapust (okolica Trzebini)

swarzyć sie = kłócić się (wschodnia część powiatu)

ślajmzupa = krupnik na rosole z drobiu (u żydów, okolice Chrzanowa)

świdrak = patrzący przymrużonemi oczyma (okolica Babic)

świdrowaty == zezowaty (powsz.)

świecarze, świcarze = błędne ogniki (okolice Żarek)

T

tyrać = niszczyć ( Regulic) np. krowa styrała sie = krowa padła

U

ujek = wuj (powsz.)

ujna = wujenka (powsz.)

uklejać =  ubijać ziemniaki (Chrzanów)

utoplać = umoczyć, przemoczyć (powsz.)

utoplać = zmoczyć, przemoczyć (powsz.)

W

wrazić = włożyć (okolica Luszowic)

wybrać sie = utyć (okolica Regulic)

wygryzki = niedojedzone resztki słomy, spadłe pod żłób (Płaza)

wyskocka = światownica, kobieta światowa (Alwernia)

wytopnąć = wypłukać garnek (Chrzanów)

Z

zagłówek = poduszka (okolica Luszowic)

zagródka = ogródek przed chałupą (Mirów)

zapaska =fartuch, fartuszek (powsz.)

zapora = drewniana zasuwa do zamykania drzwi (powsz.)

zatyle = miejsce za chałupą (powsz.)

zaźreć = zajrzeć, zaglądnąć (powsz.)

znajdusek = podrzutek (powsz.)

zwodzijaś = zwodzący na 1. kwietnia (powsz.)

Opracowano na podstawie: „Powiat Chrzanowski w w. KS. Krakowskim Monografia Historyczno-Geograficzna”, Autor Stanisław Polaczek
Wydanie Drugie Rozszerzone